Türkiye futbol şampiyonları, Türkiye‘nin her yıl düzenlenen en üst düzey futbol şampiyonalarını kazanan takımlardır. Ülke çapında düzenlenen ilk futbol turnuvası, Türkiye Futbol Şampiyonası ya da diğer adıyla Türkiye Futbol Birinciliği’dir.[1] İlk kez 1924 yılında Türkiye Futbol Federasyonu (eski adıyla Futbol Hey’et-i Müttehidesi) tarafından düzenlenen bu organizasyonda bölge (mıntıka) liglerinde şampiyon olan takımlar eleme usulüne göre karşılaşıp Türkiye şampiyonunu belirlemişlerdir. İlk şampiyonada askerî mıntıkasında birinci olup katılan Harbiye İdman Yurdu yenilgisiz ve tek bir gol yemeden Türk futbol tarihindeki ilk ülke şampiyonu olmuştur.[1][2] 1937’de ise ülkenin ilk deplasmanlı millî futbol ligi olan Millî Küme hayata geçirilmiştir.[3] Lig 1950‘de son kez icra edilip sonlandırılmıştır.
Ertesi yıl Türkiye Futbol Şampiyonası da son kez birinci seviye ulusal şampiyona olarak düzenlenmiştir. Federasyon Kupası, TFF tarafından 1956-57 ve 1957-58 sezonlarında Şampiyon Kulüpler Kupası‘na katılacak takımı belirlemek için düzenlenen üçüncü ulusal futbol şampiyonası olmuştur. Sadece iki sezon süren bu turnuvadan sonra 1959‘da profesyonel Millî Lig kurulmuştur. Bugünkü adı Süper Lig olan organizasyon 1959 yılından bu yana ülkenin futbol şampiyonunu belirleyen en üst düzey ligdir.
TFF‘nin kurulmasından itibaren, 1959’a kadar olan şampiyonluklarla birlikte, tüm şampiyonaların toplamında en çok şampiyon olan takım, 28 şampiyonlukla Fenerbahçe‘dir. Fenerbahçe, Süper Lig‘de 19, Millî Küme‘de 6 ve Türkiye Futbol Şampiyonası‘nda 3 şampiyonluk yaşarken, Fenerbahçe‘yi takiben Galatasaray ise 23’ü Süper Lig şampiyonluğu olmak üzere, toplam 24 şampiyonluk kazanmıştır. Bu iki takımı 21 şampiyonlukla Beşiktaş izlemektedir. Türkiye Futbol Federasyonu, Türkiye 1. Ligi’nin başladığı tarihi 1959 olarak kabul ettiği için, şampiyonluk sayıları da bu tarihten itibaren alınmış şampiyonluklara göre hesaplanmaktadır. Bu hesaba göre; Galatasaray‘ın 23, Fenerbahçe‘nin 19, Beşiktaş‘ın 16,[a] Trabzonspor‘un 7, Bursaspor ile Başakşehir‘in ise birer şampiyonluğu bulunmaktadır.[4] Kulüplerin armalarına eklediği yıldızlar da bu şampiyonluk sayılarına göre belirlenmektedir.
Tarihçe
İlk yıllar ve 1959 öncesi millî şampiyonalar
Türkiye’deki ilk futbol ligi İstanbul Futbol Ligi‘dir. İlk kez 1904-05 sezonunda düzenlenen lig Süper Lig‘in 1959’da kurulmasına dek birinci seviye yarışma olarak devam etmiştir. İstanbul Ligi’nin yanında özellikle Türkiye Cumhuriyeti ile beraber birçok farklı şehirde ligler kurulmaya başlamıştr. 1922’de Ankara, 1923’te Trabzon, 1924’te İzmir, Eskişehir, Bursa ve Adana gibi şehirlerde ligler oluşturulmuştur.
Türkiye’de ilk ülke çapındaki şampiyona Türkiye Futbol Şampiyonası ya da Türkiye Futbol Birinciliği adı altında vücuda getirilmiştir. 1924 yılında ilk kez düzenlenen bu turnuvada kendi bölge liglerinde birinci olan farklı şehir takımları eliminasyon usulüyle karşılaşıp Türkiye şampiyonunu belirlemişlerdir.[2][5] Turnuva ilk yıllarında kimileyin maddî imkânsızlıktan düzenlenememiştir.[6] 1937’de ülkenin ilk deplasmanlı ligi olan Millî Küme kurulmuştur. İstanbul, Ankara ve İzmir liglerinde derece yapan takımların katıldığı bu lig 1950 yılına dek tertip edilmiştir.[7]
1940 yılında Millî Küme ülkenin tek ulusal şampiyonası olarak devam ederken Türkiye Futbol Federasyonu 1935‘te kesintiye uğrayan Türkiye Futbol Şampiyonası’nı yeniden düzenlemeye karar vermiştir. O yıldan itibaren 1950’ye dek iki şampiyona aynı anda var olup o dönem içerisindeki kimi yıllarda iki ülke şampiyonu birden olmuştur. 1944’te iki organizasyonun şampiyonu Ankara’da iken dönemin Başbakanı Şükrü Saracoğlu‘nun fikriyle Başbakanlık Kupası hayata geçirilmiştir. İki şampiyon takımın karşılaştığı bu kupa Avrupa’daki ilk süper kupalardan biridir.[8]
Profesyonel dönem ve Süper Lig
Millî Küme ile Türkiye Futbol Şampiyonası’nın sona ermelerinden sonra 1952-1955 yılları arasında Türk futbolunda birinci seviyede bir ulusal şampiyona olmadığından, TFF 1956’da Şampiyon Kulüpler Kupası‘nda Türkiye’yi temsil edecek takımı belirlemek için Federasyon Kupası‘nı düzenlemiştir. Üç büyük ligin takımlarına açık olan bu turnuvayı iki kez Beşiktaş kazanıp Avrupa Kupası’na katılma hakkını elde etmiştir. 1959’da profesyonel Millî Lig kurulmuştur. 1959’daki ilk sezonu grup sistemiyle yapılan lig ikinci sezondan itibaren deplasmanlı iki maç üzerinden oynanmaya başlamıştır.[9] Ligde puan sistemi olarak 1987-88 sezonuna kadar galibiyete iki, beraberliğe bir puan veren sistem uygulanırken bu sezondan itibaren galibiyete üç, beraberliğe bir puan veren üç puanlı sisteme geçilmiştir.[10] Zaman içinde Millî Lig (1959 yılından 1963 yılına kadar), 1. Lig (1963 yılından 2001 yılına kadar) gibi adlarla anılan ligin adı 2001-02 sezonundan itibaren Süper Lig olmuştur.
Süper Lig’de bugüne dek yalnızca altı takım şampiyonluğa ulaşmıştır. Bu takımlar Galatasaray, Beşiktaş, Fenerbahçe, Trabzonspor, Bursaspor ve Başakşehir‘dir.
2013 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisine, Süper Lig‘in ilk sezonuna denk gelen 1959’dan önceki şampiyonlukların neden yıldız kriterine dahil edilmediğini soran Milliyetçi Hareket Partisi Ankara Milletvekili Özcan Yeniçeri‘ye Türkiye Futbol Federasyonu, tahkim kurulunun şampiyonların tespitini yaparken yalnızca millî olan ligleri göz önünde bulundurduğunu bunun sonucu olarak yerel olarak oynanan ve Türkiye’nin tamamını kapsamayan liglerin millî olarak kabul edilmediği bildirmiştir.[11]
Şampiyonlar
Türkiye Futbol Birinciliği (1924-1956)
| Sezon | Şampiyon[5] | İkinci | Gol kralı | Gol sayısı |
|---|---|---|---|---|
| 1924 | Harbiye İY (1) | Bahriye | kayıt yok | |
| 1925-26 | Maddî imkânsızlıktan yapılamadı | |||
| 1927 | Muhafızgücü (1) | Altınordu | kayıt yok | |
| 1928-31 | Maddî imkânsızlıktan yapılamadı | |||
| 1932 | İstanbulspor (1) | Altınordu | kayıt yok | |
| 1933 | Fenerbahçe (1) | İzmirspor | Zeki Rıza (Fenerbahçe) | 10 |
| 1934 | Beşiktaş (1) | Altay | kayıt yok | |
| 1935 | Fenerbahçe (2) | Altınordu | kayıt yok | |
| 1936-39 | Millî Küme’nin başlatılmasından dolayı yapılmadı | |||
| 1940 | Eskişehir Demirspor (1) | Fenerbahçe | kayıt yok | |
| 1941 | Gençlerbirliği (1) | Beşiktaş | kayıt yok | |
| 1942 | Harbiye İY (2) | Göztepe | kayıt yok | |
| 1943 | Yapılmadı | |||
| 1944 | Fenerbahçe (6) | Harbiye İY | kayıt yok | |
| 1945 | Harbiye İY (3) | İzmit Harp Filosu | kayıt yok | |
| 1946 | Gençlerbirliği (2) | Beşiktaş | kayıt yok | |
| 1947 | Ankara Demirspor (1) | Fenerbahçe | kayıt yok | |
| 1948 | 1948 Yaz Olimpiyatları nedeniyle yapılmadı | |||
| 1949 | Ankaragücü (1) | Galatasaray | kayıt yok | |
| 1950 | Göztepe (1) | Gençlerbirliği | kayıt yok | |
| 1951 | Beşiktaş (5) | Altay | kayıt yok |
Millî Küme (1937-1950)
İstanbul Profesyonel Ligi (1955-1956)1
| Sezon | Şampiyon | İkinci | Üçüncü | Gol kralı | Gol sayısı |
|---|---|---|---|---|---|
| 1955-56 | Galatasaray (2) | Fenerbahçe | Beşiktaş | Metin Oktay (Galatasaray) | 19 |
1 İstanbul Profesyonel Ligi bölgesel bir lig statüsüne sahipti. Ancak TFF, Galatasaray‘ı 1955-56 Türk futbol şampiyonu olarak 1956-57 Şampiyon Kulüpler Kupası‘na gönderdi. Bu durumda, İstanbul Profesyonel Ligi sadece o yıl 1. kademe ulusal futbol ligi olarak konuşlandırıldı.
Federasyon Kupası (1956-1958)
| Sezon | Şampiyon | İkinci | Üçüncü | Gol kralı | Gol sayısı |
|---|---|---|---|---|---|
| 1956-57 | Beşiktaş (6) | Galatasaray | Altay | Nazmi Bilge (Beşiktaş) | 8 |
| 1957-58 | Beşiktaş (7) | Galatasaray | – | Lefter Küçükandonyadis (Fenerbahçe) Metin Oktay (Galatasaray) | 10 |
Süper Lig (1959’dan beri)
Ana madde: Süper Lig şampiyonları listesi
Anahtar
| Şampiyon ayrıca bu sezon Türkiye Kupası‘nı kazandı. | |
| Şampiyon ayrıca bu sezon UEFA Avrupa Ligi‘ni kazandı. |
Milli Küme ve Ulusal Lig Şampiyonluk sayıları (1959 öncesi dahil)
- ^ Beşiktaş’ın Süper Lig’de esasen 14 şampiyonluğu bulunmakla birlikte, TFF Tahkim Kurulu’nun verdiği karar uyarınca 1956-57 ve 1957-58 sezonlarında kazandığı Federasyon Kupaları da şampiyonluk hesabına dahil edildiği için tescil edilen şampiyonluk sayısı 16’dır.[4]
Şehirlere göre şampiyonluk sayıları
İstanbul (7 takım)
Ankara (5 takım)
Türkiye futbol şampiyonlarının konumları
| Şehir | Şampiyonluk sayısı | Takım(lar) |
|---|---|---|
| İstanbul | 75 | Fenerbahçe (28), Galatasaray (23), Beşiktaş (21), İstanbulspor (1), Güneş SK (1), Başakşehir (1) |
| Ankara | 8 | Harbiye İY1 (3), Gençlerbirliği (2), Muhafızgücü (1), Ankara Demirspor (1), MKE Ankaragücü (1) |
| Trabzon | 7 | Trabzonspor (7) |
| Bursa | 1 | Bursaspor (1) |
| Eskişehir | 1 | Eskişehir Demirspor (1) |
| İzmir | 1 | Göztepe (1) |
- 1 Harbiye İY 1936 yılına dek İstanbul merkezli olup, 1936’da Ankara’ya taşınıp Ankara merkezli bir kulüp olarak faaliyetine devam etmiştir.
Kaynakça
- ^ a b “Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluyor”. tff.org. Türkiye Futbol Federasyonu. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
1936’ya kadar süren bu dönemde ilk Türkiye Şampiyonası Ankara’da yapılmış ve şampiyon Harbiye olmuştur.
- ^ a b “TamSaha dergisi – Memleketin ilk futbol birincisi”. Türkiye Futbol Federasyonu. Mayıs 2015. s. 60-66. 25 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
- ^ “Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluyor”. tff.org. Türkiye Futbol Federasyonu. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
…ilk deplasmanlı lig kapsamındaki Milli Küme maçları da yine bu dönemde tertip edilmiştir.
- ^ a b “Süper Lig: Tarihçe, Şampiyonluklar, Arşiv, Gol Krallığı”. TFF. 19 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2020.
- ^ a b “Türkiye Futbol Birinciliği”. Erdinç Sivritepe. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
- ^ “TamSaha dergisi – “Muhafızgücü’nün muazzam başarısı”” (PDF). Türkiye Futbol Federasyonu. Şubat 2016. s. 90. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
- ^ a b “Milli Küme”. Erdinç Sivritepe. 5 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
- ^ “Before the national Turkish leagues”. Erdinç Sivritepe. 31 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
- ^ “Spor Toto Süper Ligi Tarihçesi”. Türkiye Futbol Federasyonu. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012.
- ^ Sadık Söztutan (7 Mart 2012). “Yılmaz bir savaşçı Alex”. turkiyegazetesi.com. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2012.
- ^ “1959 önceki şampiyonlukların yıldız kriterine dahil edilmemesi” (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2019.
- ^ “Ligin Gol Kralları”. tff.org. Türkiye Futbol Federasyonu. 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2019.
